Edebiyatımızda “tip” ler ve tahlilleri (Farklı cinsel eğilimiyle Köroğlu)
Destan, mesnevi, roman, hikaye, tiyatro gibi olaylara dayanan edebi eserlerde, o vakayı gerçekleştiren aslî bir kahraman vardır. Bu kahraman o eserin belkemiği gibidir. Eserlerde anlatılan tüm duygu ve vakalar ona bağlanır. Bu kahramanlar bazen basit bazense karmaşık kişiliklere sahiptirler.
Bu kahramanların edebiyatımızda yazılmasında ve ifade edilmesinde karşılıkları “tip” kelimesidir. Köroğlu’ndan başlayarak bu kahramanları delilleriyle tahlil etmeye çalışacağım.
Türk tarihine baktığımızda Köroğlu’na en yakın tip Alp tipidir diyenler vardır. Bazı eserde Köroğlu’ndan bahsedilirken Alp geleneğinin yetiştirdiği bir kahraman olarak bahsedilir. Ben bunun öyle olmadığını düşünüyorum.
Alp geleneğine baktığımızda Alp’lerin özellikleri olarak şunları sıralayabiliriz
a- Hayatlarının manasını kuvvetli olma ve galip gelmede ararlar
b- Şüphesiz Dede Korkut ve Oğuz Kağan soyundan gelirler
c- “Yiğitlik”i en üstün kıymet sayarlar
d- Aktif dışa dönük savaşçı tiplerdir
e- Açık mekan adamlarıdır
f- Etraflarında hayvancı göçebe toplulukları vardır
g- Güçlerini ispatlamada hayvanlarla güreş ve mücadeleleri konu edilmiştir
h- Annelerine bağlılıkları ön plandadır
i- “Efendi” didirler yani yaşadıkları toplumun burjuvazisidirler. Aşiret reisi veya sultanıdırlar.
j- Sağlam bir iktisadi temelden gelirler
k- Safiyet, adalet, örf ve adetlere sahiptirler
l- Toplum kahramana tekaddüm eder
m- Kuvvete karşı kuvvet kullanırlar
n- Sevdiğini “yiğitlik”le elde ederler
Köroğlu
a- Babası Bolu Beyi’nin bir rivayete göre İran Şahı’nın seyisidir.
b- Alp lerin tersine kendi toplumunu kendi oluşturur
c- Sağlam bir iktisadi temelden gelmemektedir
d- İntikam için önüne gelen her gücü yok etmeyi hedefler
e- Safiyet, adalet, örf ve adetlere bağlı değildir
f- Hayduttur
g- Haklı veya haksız, güçlü veya güçsüz her kesimden insanın hakkına tecavüz eder, kuvvet kullanır.
h- Her türlü hileye başvurmaktadır ve onu harekete sevk eden şeyler gayr-i ahlakidir
i- Sevdiğini zorbalıkla elde eder
Günümüzde filmi yapılan ve filmde Bolu Beyi’nden intikam alan Köroğlu tiplemesi, Köroğlu hikayesine çok çalışan halkbilimci Pertev Naili Boratav tarafından Marksist bir çizgiye çekilerek zenginden alıp fakir fukaraya dağıtan bir tipe çekilmiştir. Oysa Köroğlu Çamlıbel’e ayak basan herkesten haraç almaktadır ve kervanları soymaktadır.
Farklı cinsel eğilimiyle Köroğlu
Köroğlu Ayvaz’ı İstanbul’dan hile ile kaçırmıştır. Filmde belleklerimize kazılanın aksine Ayvaz reşit olmamış çocuk değil reşitliğini çoktan geçmiş sakalsız bıyıksız bir oğlandır. Köroğlu, sazcının çırağını da aynı yöntemle kandırır ve yine onu da kaçırır ki sazcının çırağı da ergenliğini geçmiş ama sakalı, bıyığı çıkmayan bir oğlandır. Sazcının çırağının kaçırıldığını duyan ve Köroğlu’nun peşine düşen Kenan cinsi bakımdan mazohist bir sapıktır. Enteresandır ki Köroğlu’nun Çamlıbel’e topladıklarının tamamına yakını bu tipten insanlardır. Alp geleneğinden gelen birinin bu tip insanlara ödül vermesi mümkün değildir.(1)
Köroğlu, “vazife, adalet, müsavat, kardeşlik” gibi ulvi duygularla hareket edecek adam değildir. Bana göre Köroğlu kısmen alp tipi hem de tecavüz ettiği Müslüman toplumun ölçülerine göre dejenere bir tiptir. Dejenere bir tip olmasındaki en büyük neden normal bir topluma dayanmaması, yanına topladığı yandaşlarının eğilimlerini yaşamalarına müsaade etmedir. Bu sebeple o alp arşetipi değildir.
Halkımızın belleğinde oluşan Köroğlu tiplemesi Yeniçeri şairi Köroğlu, Osmanlı iran savaşlarına katılmıştır. İyi bir askerdir. (16 ve 17'nci yüzyılda yaşadı), benim yukarıda bahsettiğim farklı eğilimleriyle Köroğlu karışımından ibarettir. Oysa Çamlıbel’e yerleşen Ruşen (Köroğlu) Osmanlı devletine hizmet etmemiş ömrünü haydutlukla geçirmiştir.
Bekir K Ahıskalı
Mayıs 2009
Edebiyatımızda “tip” ler ve tahlilleri
Yaralanılabilecek Kaynaklar
1- Taş baskı Köroğlu hikayesi
2- Köroğlu Destanı, 1931 Pertev Naili Boratav
3- Köroğlu-Dadaloğlu ve Kuloğlu, Cahit Öztelli
4- Mehmet Kaplan Tip Tahlilleri
